گفتگو با رسول نظرزاده، پژوهشگر و نویسنده مشهدی درباره «تک گویی در سینمای ایران»
«تک گویی در سینمای ایران» اثر رسول نظرزاده، پژوهشگر سینما و نویسنده مشهدی، در سه جلد دربرگیرنده همه صدا‌های درونی نقش‌ها یا شخصیت‌های زن و مرد فیلم‌های سینمای ایران از آغاز ۱۳۱۱ تا ۱۳۹۳ است.
شکیبا افخمی راد |شهرآرانیوز؛ به گفته نظرزاده، اهمیت این صدا‌ها در شخصیت پردازی فیلم ها، نزدیک شدن بیشتر به قلمرو‌های پنهان و غار تنهایی و ناگفته‌های آن هاست که به احساس نزدیکی و درک بیشتر مخاطب از نقش می‌انجامد. این صحنه‌ها از صحنه‌های کلیدی هر فیلم به شمار می‌روند که جذابیت ویژه‌ای دارند. جلد اول کتاب «تک گویی در سینمای ایران» را به تازگی انتشارات تابان خرد منتشر کرده است.
در این جلد، تک گویی‌های سینما از سال ۱۳۱۱ تا ۱۳۵۹ آورده شده است. جلد دوم و سوم که به ترتیب به «تک گویی‌های بعد از انقلاب، ۱۳۵۹-۱۳۹۳» و «تک گویی‌های کارگردانان معروف سینمای ایران» اختصاص دارد، نیز قرار است با فاصله زمانی مشخص دراختیار علاقه‌مندان قرار گیرد. هم زمان با چاپ جلد اول کتاب «تک گویی در سینمای ایران»، با رسول نظرزاده درباره ویژگی‌های اثر تازه اش گفتگو کرده ایم که پیش روی شماست.
چه شد که تصمیم گرفتید تک گویی‌های سینمایی ایران را بررسی کنید؟
باتوجه به اینکه چند سال پیش از این، درباره کتاب «تک گویی در سینمای جهان» تحقیق و آن را چاپ کرده بودم، در ادامه با علاقه و کنجکاوی بر آن شدم که این صدا‌های درونی را در فیلم‌های تاریخ سینمای ایران جست وجو کنم، بنابراین کار پژوهش و دیدن فیلم‌ها را مجدانه آغاز کردم. هر تک گویی شامل عکسی از آن فیلم، سال تولید، نویسنده و کارگردان فیلم، بازیگر آن نقش و شرح صحنه تک گویی است. در ابتدای هر دهه نیز تک گویی‌های مهم فیلم‌های آن دوره، بررسی شده است.
همچنین در ابتدای کتاب، نوع ساختار و انواع تک گویی در سینمای ایران تقسیم بندی شده که بر همان مبنا هم به فیلم‌ها رجوع شده است. به طورکلی تک گویی‌ها شامل تک گویی درونی و در خلوت، به شکل نامه نگاری یا دربرابر آیینه یا ضریح امام زاده‌ها و. بیان می‌شود و تک گویی‌های بیرونی دربرابر یک محرم راز یا یک رقیب، به شکل رجزخوانی، گره گشایی، بیان راز‌ها و. دربرابر «دیگری» بیان می‌شود که نوعی منولوگ در دیالوگ به شمار می‌رود.
درباره بازه زمانی که برای بررسی تک گویی‌ها انتخاب کردید، توضیح دهید؟ چرا به تک گویی فیلم‌های سینمایی بعد از سال ۱۳۹۳ نپرداخته اید؟
بازه زمانی پژوهش شامل تمام فیلم‌های سینمای ایران که در آن‌ها تک گویی وجود داشت، می‌شود و در این زمینه هیچ گونه گزینش و نگاه یا محدودیت پیشینی مدنظر قرار نگرفت. جالب است که در یکی از اولین فیلم‌های سینمای ایران یعنی «حاجی آقا اکتور سینما» و اولین فیلم ناطق سینمای ایران یعنی «دختر لُر» نیز صحنه‌های حرف زدن شخصیت با خود در خلوت وجود داشت.
ابتدا قرار بود این کتاب تا فیلم‌های سال ۱۳۹۰ را دربر بگیرد، اما به دلیل طولانی شدن مسیر تحقیق به درخواست ناشر، سه سال دیگر هم به آن‌ها اضافه شد و درنهایت این اثر، تک گویی‌های سینمای ایران از سال ۱۳۱۱ تا ۱۳۹۳ را دربر گرفت. اگر فرصتی باشد و کتاب با استقبال مخاطبان روبه رو شود، چه بسا تک گویی فیلم‌های بعد از سال ۹۳ تاکنون نیز کار شود.
علت اینکه یک جلد را به طور ویژه به کارگردانان مطرح سینمای ایران اختصاص دادید، چه بود؟
هنگام پژوهش، متوجه تفاوت تک گویی فیلم‌های کارگردانان برجسته سینمای ایران با فیلم‌های دیگر شدم. تفاوت آن‌ها موجب شد این صدا‌ها را که بار فرهنگی و مطالعاتی بیشتری به همراه داشتند، از تک گویی فیلم‌های به اصطلاح بدنه جدا کنم، از این رو تک گویی این کارگردان‌ها به ترتیب سال تولید آن‌ها در یک جلد جداگانه قرار گرفت.
برای تکمیل کتاب‌ها چقدر زمان گذاشتید؟ آیا تمام فیلم‌ها را دیده اید؟
پیدا کردن تک گویی‌ها به دلیل اینکه فیلم نامه فیلم‌ها در این سال‌ها جایی آرشیو نشده اند و تعداد اندکی از آن‌ها چاپ شده اند یا دردسترس هستند، جز با دیدن خود فیلم‌ها میسر نیست. مسیر بسیار دشواری بود که با سر زدن به آرشیو‌های رسمی و غیررسمی و جست وجو در شبکه‌های مجازی که این فیلم‌ها را آرشیو کرده بودند و... کم کم تکمیل شد. نزدیک به پنج سال به طور متمرکز درحال دیدن و مرور و تکمیل فیلم‌ها بودم.
وقت خیلی زیادی نیز برای پیدا کردن عکس‌های هر فیلم صرف کردم. در این بین، تعداد اندکی از فیلم‌ها نیز به دلایل گوناگون، مفقود شده بودند و دیگر نسخه‌ای از آن‌ها موجود نبود. باید گفت دیدن و مرور این تعداد فیلم- نزدیک به ۱۰۰ اثر- انرژی و وقت بسیار زیادی از پژوهشگر که بدون هیچ گونه حمایتی در این وادی رها شده است، می‌گیرد. دیدن فیلم‌هایی که برخی از آن‌ها به شدت سطحی و ابتدایی سرهم بندی شده بودند، کار طاقت فرسایی بود، اما به هرحال باید از نظر تک گویی، بازبینی و مرور می‌شدند.
آیا این تک گویی ها، اصطلاحات مردمی و حال وهوای هر دوره را هم نشان می‌دهد؟
نکته شایان توجه، چگونگی رشد و تغییر واژه‌ها و طرز نگاه شخصیت‌ها دربرابر مشکلات و تنگنا‌ها در گفتگو با خود است. از نظر جنبه‌های اخلاقی و اندرزی در دهه‌های ابتدایی سینمای ایران، تحت تأثیر ادبیات کهن ایران، در تک گویی فیلم‌های ابتدایی سینمای کشور، صدایی غالب است که مفهوم بازگشت به خویشتن یا سنت‌ها را در خود داشته است. در فیلم‌های دهه‌های بعد این، نقش‌ها به تدریج پیچیده می‌شوند و فردیت بیشتری می‌یابند و تک گویی‌ها به اندازه هر شخصیت در موقعیت‌های تازه، گوناگونی بیشتری دارند، اما همچنان جنبه‌های اخلاقی در آن‌ها نیز غلبه دارد.
بعد از انقلاب اسلامی، صدای تک گویی‌ها در موقعیت‌های تازه‌ای همچون انقلاب و جنگ، هنوز در بزنگاه‌ها با تاکید بر نگاه شبه اسطوره‌ای و اخلاقی به گوش می‌رسد که به فداکاری و ایثار یا وصیت تعبیر می‌شود. در دهه ۸۰ و سال‌های ابتدای ۹۰ نیز تک گویی زنان در موقعیت‌های گوناگون، برجستگی بیشتری یافته است.
در کدام دوره، تک گویی‌ها تأثیرگذاری بیشتری در فیلم‌های سینمایی داشته اند؟
در هنگام بحران‌های اجتماعی و سیاسی که کم کم موقعیت‌ها و تضاد‌ها در فیلم‌ها نیز نمود یافته اند، تک گویی‌ها و به اصطلاح درددل نقش‌ها هم بیشتر به گوش می‌رسد؛ برای مثال در دهه‌های ۴۰ و ۵۰ که دوران بعد از انقلاب سفید و مهاجرت به شهر‌ها و تغییر نسبی در فرهنگ خانواده‌ها در اثر افزایش فروش نفت و... محسوب می‌شود، تعداد تک گویی‌ها و تنش‌های درونی شخصیت‌ها در فیلم‌ها افزایش یافته است. همچنین در فیلم‌های انقلابی و جنگی، تک گویی‌های فداکارانه با مایه‌های مذهبی بیشتر به گوش می‌رسد و در دهه‌های بعد با تغییر‌های تازه در جامعه، صدای تک گویی نقش‌های طبقه متوسط و خواسته‌های آنان، بیشتر شنیده می‌شود.
درباره اهمیت پرداختن به این تک گویی‌ها بگویید.
این تک گویی‌ها بدون شک برای علاقه‌مندان به بازیگری و نویسندگی، نمونه‌هایی جذاب و گوناگونی خواهد بود. همچنین گنجینه‌ای از موقعیت‌ها و وضعیت‌های نمایشی در حساس‌ترین نقطه فیلم‌ها را پیش روی نویسندگان فیلم نامه و نمایشنامه و سایر رشته‌ها قرار می‌دهد. ازسوی دیگر، منتقدان و پژوهشگران را در موقعیت‌های مختلف با تم‌ها و مایه‌ها و ساختار‌های اجتماعی، روان شناسانه، فرهنگی و سینمایی و واژه‌های مردمی که دربرگیرنده موجودیت سینمای ایران است، روبه رو می‌کند؛ صدا‌هایی که پر از واژه‌ها و اصطلاحات مردم کوچه و خیابان از لایه‌های مختلف است. واژه‌های روزمره که چگونگی تغییر در لحن و بیان نقش‌ها را طی ۹ دهه به خوبی نشان می‌دهد. برخی از این تک گویی ها، سال‌ها ورد زبان عاشقان سینمای ایران بوده اند و حالا تمام تک گویی‌ها و بسیاری دیگر در این سه جلد، در یک فرایند تاریخی درکنار هم قرار گرفته اند.
جلد‌های دیگر کتاب چه زمانی منتشر می‌شوند؟
قرار است اگر جلد اول به فروش مناسبی دست یافت، طی سه تا چهار ماه، جلد‌های دیگر هم به تدریج روانه بازار شوند.
اکنون آیا پروژه دیگری هم در دست دارید؟
کتاب دیگرم، کتابی نظری در باب «مطالعات ساختاری در فیلم‌های سینمای ایران» است که سال‌ها درحال پژوهش و بررسی آن بودم. این کتاب به تازگی تمام شده است و به ناشر تحویل داده ام که شامل مطالعات بینارشته‌ای و فرهنگی در فیلم‌های سینمای ایران از جنبه‌های گوناگون است و امیدوارم به زودی آماده چاپ و نشر شود.
دیدگاه های ارسال شده توسط شما، پس از تائید توسط شهرآرانیوز در سایت منتشر خواهد شد.
نظراتی که حاوی توهین و افترا باشد منتشر نخواهد شد.
